Aamra (Mangifera indica)

Classical reference of Aamra

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 1

Synonym

आम्रश्चुतो रसालश्च सहकारो अति सौरभ: |

कमांगो मधु दूतश्च माकन्द: पित्त वल्लभ: ||

The above shloka explains the synonyms, properties, and actions of the herb Aamra. The synonyms of Aamra are Chuta, Rasala, Sahakara, Atisaurabha, Kamanga, madhuduta, Makanda, and Pitta Vallabha.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 2

Properties and action

आम्र पुष्प 

आम्रपुष्पमतीसार कफ पित्त प्रमेहनुत्‌ |

असृग्दुष्टिहरं शीत रुचिकृद्‌ ग्राहि वातलम्‌ ||

The flower of the mango tree is cold in potency and controls diarrhea, diseases of Kapha and Pitta, problems related to the urinary system including glycosuria, and diseases caused by vitiation of Rakta. The flowers promote taste perception, absorb water and enhance Vata.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 3

आम्रफल

आमं बालं कषायाम्लं रुच्यं मारुत पित्तकृत्‌ |

तरुण तु तदत्यम्लं रुक्षं दोष त्रयास्रकृत्‌ ||

The immature mango fruit is astringent and sour, promotes taste, and is tasty and vitiates Vata and Pitta. Well-grown but not ripened mango is very much sour, drying, and vitiates all the three Dosas and Rakta.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 4

शुष्काम्रफल

आम्रमामंत्वचाहीनमातपे अतिविशोषितम्‌ |

अम्लम स्वादु कषायं स्याद्व भेदनं कफ वाताजित्‌ ||

When grown-up mango is peeled and its cut pieces are dried under the heat of the sun, then its taste is sour, sweet, and astringent, softening the hard feces and controlling Kapha and Vata.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 5

पक्व आम्र फल 

पक्वं तु मधुरं वृष्यं स्निग्धं बल सुखप्रदम |

गुरुवातहरं हृद्यं वर्ण्य शीतम पित्तलम्‌ |

कषायानुरसं वन्हि श्लेष्म शुक्र विवर्धनम्‌ ||

Well, ripen mango fruit is sweet followed by astringency, aphrodisiac, demulcent, general tonic, benefits comfort, heavy, controls Vata, cordial, enhances complexion, cold in potency, doesn’t aggravate Pitta, and promotes appetite, Kapha, and semen.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 6

वृक्ष पक्व आम्र फल

तदेव वृक्षसम्पक्वं गुरु वात हरं परम |

मधुरराम्ल रसं किव्छिद्धवेत्यिपित्त प्रकोपणम |

The mango fruit ripen on its own while on a tree is heavy, sweet and sour, reduces Vata and increases Pitta.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 7, 8

कृत्रिम पक्व चूषित आम्र फल 

आम्र्म कृत्रिम पक्वञ्च तद्धवे पित्त नाशनम |

रसस्याम्लस्य हीनस्तु माधुर्याच्य विशेषत: |

चूषितं तत्पर रुच्यम बलवीर्यकरं लघु ।

शीतल शीघ्र पाकि स्याद्वातपित्त हरं सरम्‌ ||

The mango fruit made ripen artificially after plucking it out from the tree reduces Pitta. It is devoid of much sourness and is full of sweetness. When sucked, it is tasty, increases strength and potency, light in action, cold in potency, digests very easily, laxatives and controls, Vata and Pitta.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 9

गालित आम्र रस

तद्रसो गालितो बल्यो गुरु वात हर: सरः |

अहद्यस्तर्पणो अतीव बृंहण कफवर्द्धन: ||

Mango juice taken and filtered in a vessel is a tonic, heavy, laxative and reduces Vata. It is not cordial but is satisfying, nourishing, and increases Kapha.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 10

आम्रखण्ड

तस्य खण्डं गुरुपरं रोचनं चिरपाकि च |

मधुरं बृंहणम बल्यं शीतलं वातनाशनम्‌ ||

The cut pieces of mango fruit are heavy, very tasty, difficult to digest, very sweet, nourishing, cold in potency, and reduce Vata.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 11

दुग्धयुक्त आम्र  

वात पित्तहरं रुच्यं बृंहणं बल वर्द्धनम्‌ ।

वृष्यं वर्णकरं स्वादु दुग्धाम्रं गुरु शीतलम्‌ ||

If mango fruit is used along with milk, it is tasty, nourishing, acts as a tonic, reduces Vata and Pitta, is aphrodisiac, palatable, promotes complexion, heavy, and cooling.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 12, 13

आम्रातियोगो

मन्दानलत्वं विषम ज्वरं च रक्त आमयं बद्धगुदोदरं च |

आम्रतियोगो नयनामयं वा करोतिं तस्मांदिति तानि नाद्यात्‌ ||

रातदम्लाम्रविषयं मधुराम्ल परम् न तु |

मधुरस्य परम् नेत्रहितत्वाद्या गुणा यतः ||

If mango fruit is taken in excess, it diminishes digestive power, aggravates Visama Jwara (alternate fevers) diseases of Rakta, and obstructed intestines. It may cause diseases of the eye and hence consumption in excess may be avoided. These restrictions are applicable for sour fruits only but not for sweet or sweet and sour fruits as sweetness is beneficial for the eyes.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 14

आम्राति योग निवृत्युपाय

शुण्ठ्यम्भंसो अनुपानं स्यादाम्राणामति भक्षणे |

जीरकं वा प्रयोक्तव्यं सह सौवर्चलेन च ||

To relieve such unwanted symptoms of excess intake, decoction of Sunthi or Jiraka along with Sauvarcala is advised.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 15, 16

आम्रावर्त:

पक्वस्य सहकारस्य परे विस्तारितो रस: |

घर्मशुष्को मुहुर्दत्त आम्रावर्त इति स्मृतः ||

आम्रावर्तस्तृषाच्छर्दि वात पित्तहर: सरः |

रुच्य: सूर्याशुभि: पाकाल्लघुश्च स हि कीर्तित: ||

Ripe mango juice, when dried in sun heat, after spreading it on a cloth, it is known as Amravarta. Amravarta relieves thirst, vomiting, vitiated Vata, and Pitta acts as a laxative and taste promoter. It is light in action because of its exposure to sunlight.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 17

आम्रबीज:

आम्रबीजं कषायं स्यात छर्दि अतीसार नाशनम्‌ |

ईषमम्लञ्च मधुरं तथा हृदयदाहनुत ||

The seed kernel of mango is astringent sour and sweet and pacifies vomiting, diarrhea, and heartburn.

Bhava Prakasha Nighantu Aamradi Varga- 18

आम्र पल्लव

आम्रस्य पल्लवो रुच्यः कफ पित्त विनाशन: |

Its leaf promotes taste and alleviates Kapha and Pitta.

Dhanwantri Nighantu Aamradi Varga- 4- 7

आम्रगुणा:

बालं कषायं कट्वम्लम रुक्षं वातास्रपित्तकृत्‌ |

सम्पूर्णमाम्लं च रक्त पित्त कफप्रदम्‌ |

हृद्यं वर्णकरं रूच्यं रक्तमांस बलप्रदम्‌ |

कषायानुरसं स्वादु वातघ्नं बृंहणं गुरु ||

पित्ताविरोधि संपक्व आम्रं शुक्र विवर्धनम्‌ |

मधुरं बृंहणं बल्यं गुरु विष्टम्भय अजीर्ण कृत ||

सहकाररसो हृद्य: सुरभि: स्निग्धरोचन: |

त्वड्मूलपल्लवं ग्राही कषायं कफ पित्तजित्‌ ||

Kaideva Nighantu Aushadhi Varga- 337

रसालस्तुवरो रुक्षो रक्त पित्तकफ व्रणान्‌ |

योनि दोषमतीसारं प्रमेहं सन्नियच्छति ||

Raja Nighantu Aamradi Varga- 12

आम्रः कषायाम्ल रस: सुगन्धि: कण्ठामयघ्नो अग्निकरञ्च बाल: |

पित्त प्रकोपानिलरक्तदोषप्रद: पटुत्वादि रुचिप्रदश्च ||

Chakra Dutta, 16- 16

तृष्णावमने आम्रादिकषाय:

आम्र जम्बू कषायं वा पिवेन्माक्षिक्संयुतम्‌ |

छर्दि सर्वा प्रणुदति तृष्णां चैवापकर्षति ||

Bhava Prakasha Kusth Roga Adhikara, 54- 131

चर्मदले

गलिते चाम्रपेशी तु किश्चित्सैन्धवसंयुता |

ताम्रपात्रे विनिघृस्ता लेपाच्चर्मदलापहा ||

Bhava Prakasha Yoni Roga Adhikara, 70- 67

गर्भावसथा ग्रहिणीविकारे

आम्रजम्बूत्वचः क्वाथेलेहयेलाज्ज शक्तुकम | 

अनेना लीढ मात्रेण गर्भिणी ग्रहणीं जयेत्‌ |

Bhava Prakasha Atisara Roga Adhikara, 2- 107

छदर्यतिसारे आम्रादिक्वाथ: 

आम्र अस्थिमध्य मालूर फल क्वाथ: समाक्षिक: |

शर्करा सहितो हन्या च छर्दि अतिसारमुल्बणम्‌ ||

Bhava Prakasha Pleeha Roga Adhikara, 33- 17

प्लीहारोगे आम्रस्वरसम्‌

सुपक्व सहकारस्य रस: क्षौदरसमन्वित: |

पीतः प्रशमयत्येवप्लीहानं नेह संशय: ||

Charaka Samhita Chikitsa Sthana, 4/ 97

घ्राणत्प्रवृति रक्ते

नस्यं तथाम्रास्थिरस: |

Vrinda Madhava Atisara Adhikara

रक्तातिसारे

…..आम्रार्जुनत्वच: ।

पीता: क्षीरेण मध्व आढय पृथक्‌ शोणितवारणा: ||

Vrinda Madhava Pleeha Chikitsa Adhikara

प्लीहोदरे 

प्लीहव्यपरमो योग: पक्काम्रसो अभया समधु: |

Bhava Prakasha

मत्स्यभक्षणाजीर्णे

आम्रमाम्रफल मात्स्यै |

Bhava Prakasha

मांसभोजनाजीर्णे

तबीजं पिशितें हितम्‌ |

Bhava Prakasha Atisaar Rogadhikara

अतिसारे 

तथा मध्य त्वगआम्रजा:|

अतिसारम व्यथा दाहं हन्त्येदाशु न संशय: ||

Vanga Sena, Bala Roga Adhikara

बालान मुखपाके 

मुख पाके तु बालानामाग्रसारयोरज: |

गैरकं क्षौद्र संयुक्तभेजजंस रसांजनं || 

Vanga Sena

पक्कातिसारे

नवचुतस्य पर्णानि कपित्थफलमेव च ।

पिष्ट्वा तण्डुल तोयेनपक्व अतिसार शान्तये ||

Vanga Sena, Shotha Chikitsa

शोथे

पुर्नवासपत्ररसालमूलं संक्षुद्य तोयान्मैणशेषसिद्धम्‌ |

चतुर्थभागेन घृतम विपक्वं प्रत्यन्तु सकल्कपलाष्टकेन ||

संसेवितं वात बलास रोगान्‌ सर्वाश्च शोथनपि दुस्तरश्च |

गुल्मोदरप्लीहगुदादभ्रशांश्च निहन्ति वहिं कुरुते हि पुंसाम्‌ ||

Sharangdhara Samhita

दारुणरोगे

आम्रबीजस्य चूर्ण: तु शिवांचूर्णसमं द्वयं | 

दुग्धपिष्ट: प्रलेपो अयं दारुणं हन्ति दारुणम्‌ ||

Sharangdhara Samhita

छर्दि 

बीजपूराम्रजम्बूनां पल्ल्वानि पृथक: | 

विपचेत्‌ पुटपाकेन क्षौद्रयुक्तश्च तद्रस: ||

छर्दि निवारयेद घोरं सर्व दोषम उद्भ्यां |

Sharangdhara Samhita

ज्वरे

आम्रजम्बूकिसलयै: वट शुङ्ग प्ररोहकै: |

उशीरेण कृत: फाण्ट: सक्षौद्रो ज्वरनाशन: ||

Sharangdhara Samhita

रक्तपित्ते

आम्रजम्बू च ककुभं चूर्णीकृत्य जले क्षिपेत्‌ |

हिमं तस्य पिवेत प्रात: सक्षौद्रं रक्तपित्तजित्‌ ||

Raja Nighantu

आम्रत्वचा- मूल- पुष्पगुणा:

आम्रत्वचा कषाया च मूलं सौगन्धि तादृशम्‌ |

रुच्यं संग्राहि शिशर: पुष्मं तु रुचदीपनम्‌ ||

Bhava Prakasha Nighantu

बाल आम्र गुण:

आमं बालं कषायाम्लं रूच्यं मारुत पित्तकृत्‌ |

तरुणं तु तदत्यम्लं रुक्षं दोष त्रयास्रकृत्‌ ||

Bhava Prakasha Nighantu

आम्रपेशिका गुणा:

आम्रमामं त्वचाहीनमातपे अतिविशोषितम्‌ |

अम्लं स्वादु कषायं स्याद भेदनम कफ वातजित्‌ ||

Nighantu Ratnakaram

आम्रास्थितैलगुण:

आम्रतैल तु तुवरं स्वादु रुक्षं च पित्तलम्‌।

सुगन्धि मुखरोगस्य नाशने कफवातनुत्‌ ||

Nighantu ratnakara

आम्रान्तस्त्वग्गुणाः

आम्रन्तस्त्वग्‌ ग्राहिणी तु तुवरा दाहकारिणी |

पित्तमेह कफानाहनाशिनी योनिशुद्धिकृत्‌ ||

Raja Nighantu

आम्रत्वग्गुणाः 

आम्रत्वचा कषाया च मूलं सौगन्धि ताहशम |

रूच्यं संग्राही शिशिरं पुष्पं रोचनदीपनम्‌ ||

Nighantu Ratnakaram

आम्रमूलगुणा:

आम्रमूलन्तु तुवरं ग्राही शीतं रूचिप्रदम |

सुगन्धि कफ वातानां नाशनम परिकीर्तितं ||

Bhava Prakasha Nighantu

पक्व आम्र्म 

पक्ववन्तु मधुरं वृष्यं स्निग्धाम बाल सुखप्रदम |

गुरु वातहरम हृद्यं वर्ण्यं शीतं पित्तलम ||

Bhava Prakasha Nighantu

आम्रखण्डगुणा:

आम्रखण्डं गुरु पर रोचनं चिरपाकि च|

मधुरं बृंहणं वल्यं शीतलं वातनाशनम्‌ ||

Raja Nighantu

क्षुद्र आम्र गुण:

कोशाम्रमम्लमनिलापहरं कफार्त्ति पित्तप्रद गुरुविदाहविशोफकारि |

पक्वं भवेन्मधुरमीषदपारमम्लं पट्वादियुक्तरुचि दीपनपुष्टिवल्यम्‌ ||

Raja Nighantu

राजाम्र गुणा:

राजाम्रा: कोमला: सर्वे कट्वम्ला: पित्तदाहदा: |

सुपक्वा: स्वादु माधुर्या: पुष्टि वीर्य वलप्रदा: ॥

Kshemkotuhalam

आम्रपानकम्‌

सुपक्वमाम्रस्य फल सुमुष्टिनां समहित शर्करया समन्वितम्‌ ।

एलालवंगमार्द्रकवांसवासितं वर्णान्वितं  कस्य च रोचकद्रदम्‌ ||

पानकं त्वाम्रसम्भूतं स्यादम्लं गुरु पित्तजित्‌ |

सुह्नद् श्लेष्मकृदवलयं वर्ण्यं वृष्यं रुचिप्रदम ||